Η Ανάσταση

Η «Ανάσταση», ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, είναι το τελευταίο βιβλίο του μεγάλου συγγραφέα και γράφτηκε, με διακοπές, σε ένα διάστημα περίπου εφτά χρόνων (1889 - 1896). Παρόλο που δεν είναι τόσο γνωστό όσο το «Πόλεμος και Ειρήνη» και η «Αννα Καρένινα», στην εποχή του γνώρισε μεγάλη επιτυχία και διαβάστηκε όσο λίγα μυθιστορήματα ξεπερνώντας σε πωλήσεις ακόμη και αυτά τα δυο σπουδαία έργα. Αυτό, βέβαια, δεν είναι τυχαίο, γιατί στην «Ανάσταση» ο Τολστόι μπόρεσε να εκφράσει με πάθος, αλλά και με ρεαλισμό, την αγωνία του για την κατάσταση που επικρατούσε στην προεπαναστατική Ρωσία. «Θέλω να κραυγάζω την αλήθεια που με καίει», γράφει στο ημερολόγιό του στις 23 Δεκέμβρη 1893. Και πετυχαίνει πράγματι. αυτό τον στόχο με την «Ανάσταση», ένα έργο το οποίο αποτελεί τομή τόσο στην προσωπικότητα του ίδιου, καθώς διαρρηγνύει τις σχέσης του με το κράτος και την Εκκλησία, όσο και στην ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας. Η υπόθεση είναι απλή και συνηθισμένη. Πρόκειται για την αποπλάνηση της Κατιούσα Μάσλοβα, μιας άπραγης, φτωχής κοπέλας, υπηρέτριας σε ένα πλούσιο σπίτι, από τον αριστοκράτη Νεχλιούντωφ. Η Μάσλοβα καταλήγει να γίνει πόρνη και, όταν κάποτε κατηγορείται για φόνο και ληστεία, συναντά στο δικαστήριο τον διαφθορέα της. Από κει και πέρα αρχίζει η περιπέτεια των δύο ηρώων. Ο Νεχλιούντωφ, γεμάτος τύψεις, ακολουθεί την Μάσλοβα στα κάτεργα της Σιβηρίας και, προσπαθώντας να σώσει το θύμα του, αναζητεί την προσωπική του «ανάσταση». Ωστόσο, η συνηθισμένη αυτή ιστορία δεν είναι παρά η αφορμή για τον Τολστόι να αφηγηθεί την έσχατη εξαθλίωση του ρωσικού λαού. Συνδυάζοντας τη ρεαλιστική αφήγηση, την κοινωνική καταγγελία και την ιστορική μαρτυρία, ο συγγραφέας καυτηριάζει, χλευάζει και καταγγέλλει την υποκρισία της Εκκλησίας, τον κυνισμό, την απανθρωπιά, την παρακμή της άρχουσας τάξης, τον παραλογισμό του τσαρικού αυταρχισμού και της αυθαιρεσίας, την εξαθλίωση των μουζίκων, τη γραφειοκρατία, τη Δικαιοσύνη, το στρατό, την ιδιοκτησία, ενώ στα βασανισμένα πρόσωπα των ανθρακωρύχων ανακαλύπτει «έναν καινούργιο, άγνωστο και όμορφο κόσμο». Για το έργο αυτό έλαβε, και ο Τολστόι, τον γνωστό τιμητικό αφορισμό από την Εκκλησιά. «Η Ανάσταση» είναι ένα μυθιστόρημα που το διαβάζεις απολαυστικά, με κομμένη την ανάσα, και, ταυτόχρονα, μαθαίνεις τα πως και τα γιατί μιας εποχής.

Η Ανάσταση είναι ένα σπουδαίο βιβλίο κυρίως για το ανθρωπιστικό πνεύμα του. Ο Τολστόι κατακεραυνώνει το κοινωνικό σύστημα, το οποίο βασίζεται στην εκμετάλλευση των φτωχών ανθρώπων, δεν διστάζει να τα βάλει και με την Εκκλησία, την κατηγορεί ότι στέκεται απομακρυσμένη από το ανθρώπινο δράμα, τι αξία έχει να μοιράζεις θρησκευτικά βιβλία ή κενά λόγια παρηγοριάς, όταν ο άνθρωπος έχει χάσει την αξιοπρέπεια του και οδηγείται στην πλήρη αποκτήνωση. Μπορεί κάποιες φορές να είναι λίγο παραπάνω διδακτικό από όσα θα ήθελα αλλά αυτό που με κεντρίζει είναι η στάση του Τολστόι απέναντι στα ανθρώπινα προβλήματα. Γίνεται μέτοχος στις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης των χωρικών, των φυλακισμένων, πάντα στο πλευρό των αδυνάτων. Τα βιβλία μοιάζουν να προέρχονται από μια εσωτερική πάλη που συντελείται στον ίδιο τον Τολστόι.