Bird Box
Η ουτοπιστική sci fi νουβέλα του Edward Bellamy με τίτλο Looking Backward: 2000–1887 εκδόθηκε το 1888 κι υπήρξε το τρίτο, μεγαλύτερο best seller της εποχής του πίσω από το Uncle Tom’s Cabin and Ben-Hur. Η εκδοτική επιτυχία του βιβλίου αυτού δημιούργησε πάνω από 160 «Bellamy Clubs» στις Ηνωμένες Πολιτείες κι ενέπνευσε αρκετές ουτοπιστικές κοινότητες. Η ουτοπιστική λογοτεχνία έδωσε πάνω από 400 έργα το 1900 μόνο ενώ χιλιάδες ουτοπιστικά έργα έχουν εκδοθεί από τον 12ο αιώνα μέχρι σήμερα.
Ουτοπία, Δυστοπία, Ευτοπία.
Ουτοπία σημαίνει κάτι ανέφικτο, κάτι εκτός πραγματικότητας. Μπορεί να είναι ένας φανταστικός κόσμος, μία κοινωνία, μία θεωρία, μία ιδέα, ένα σύστημα που είναι αδύνατον να εφαρμοστεί. Έχει τις ρίζες της στην Ελληνική φράση «ου τόπος» δηλαδή τόπος ανύπαρκτος.
503 χρόνια έχουν περάσει από τη πρώτη έκδοση του περίφημου βιβλίου του Thomas More με τον τίτλο Utopia που συνοδευόταν από το χάρτη του ομώνυμου φανταστικού νησιού. Η πολιτικοκοινωνική αυτή σάτυρα του More επανέφερε τη λέξη/έννοια της ουτοπίας όχι μόνο στο λογοτεχνικό αλλά και στο πραγματικό στερέωμα. Μια δυστοπία είναι μια δυσάρεστη (τυπικά κατασταλτική) κοινωνία, συχνά προπαγανδισμένη ως ουτοπική.
Η λίστα των δυστοπικών λογοτεχνικών έργων είναι μακριά και σημαντική. Μεταξύ άλλων ξεχωρίζουν τα: Τα Ταξίδια του Γκιούλοβερ (1726) του Jonathan Swift, Σημειώσεις από το Υπόγειο (1864) του Fyodor Dostoevsky, Η Μηχανή του Χρόνου (1895) του H. G. Wells, Η Δίκη (1925) του Franz Kafka, Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος (1932) του Aldus Huxley, 1984 (1949) του George Orwell, Φαρενάιτ 451 (1953) του Ray Bradburry, Το Κουρδιστό Πορτοκάλι (1962) του Anthony Burgess, Σταντ (1978) του Stephen King, Η Ιστορία της Θεραπαινίδας (1985) της Margaret Atwood, Τα Παιδιά των Ανθρώπων (1992) της P.D.James, Fatherland (1992) του Robert Harris, Ο Άτλας του Ουρανού (2004) του David Mitchell, O Κύκλος (2013) του Dave Eggers. Κι ας κλείσω με το βιβλίο Bird Box(2014 αγγ, 2019 ελλ) του Josh Malerman, με το οποίο θα σας απασχολήσω λίγο παρακάτω.
Γιατί μας αρέσουν οι δυστοπικές νουβέλες; Τι είναι αυτό που τις κάνει τόσο δημοφιλείς;
Πόλεμος. Θάνατος. Απελπισία. Καταπίεση. Περιβαλλοντική καταστροφή.
Κακά πράγματα για τα οποία απλώς διαβάζουμε σχετικά και δεν τα ζούμε πραγματικά. Δεν αφορούν το παρόν μας αλλά το εγγύς ή το πιο μακρινό μέλλον μας. Μέσα από αυτά τα μυθιστορήματα σκεφτόμαστε τα του σύγχρονου, προβληματικού κόσμου μας από μακριά και χωρίς να βρισκόμαστε «μέσα στην αρένα». Η Παγκόσμια Ιστορία μας έχει διδάξει τα τρομερά και φοβερά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι ανά το κόσμο ηγέτες, πολιτικοί, στρατιωτικοί. Έτσι, αν και άκρως καταθλιπτικά, στα δυστοπικά μυθιστορήματα υπάρχει κάποια «ορθότητα» που τα κάνει να δείχνουν .. ειλικρινή! Θαυμάζουμε τα μυθιστορήματα αυτά γιατί οι πρωταγωνιστές τους είναι άτομα με τα οποία πολύ εύκολα μπορούμε να ταυτιστούμε. Επαινούμε τη γενναιότητα τους και αντιδρούμε με τη δειλία τους. Εξοργιζόμαστε με τον κακό ηγέτη της ιστορίας και το πως έχει καταντήσει το κόσμο του και συνεχίζουμε να γυρίζουμε τις σελίδες καθώς αναρωτιόμαστε αν οι αντάρτες και τα άλλα ηρωικά μέλη του πληθυσμού, μπορούν με κάποιο τρόπο να επαναπροσδιορίσουν μια καταστροφική κοινωνία σε κάτι πιο θετικό. Αναρωτιόμαστε επίσης ποιος θα επιβιώσει και ποιος όχι.
Οι δυστοπικές νουβέλες μας δείχνουν τα χειρότερα δυνατά σενάρια για το κόσμο του μέλλοντος, τα οποία εάν τα γνωρίσουμε έγκαιρα ως πιθανότητες, ίσως ως κοινωνίες να μπορέσουμε τελικώς να τα αποτρέψουμε.
Τον φετινό Μάρτιο κυκλοφόρησε στα ελληνικά το περίφημο βιβλίο του Josh Malerman με τίτλο Bird Box. Η κινηματογραφική ταινία βγήκε από το Netflix στις 21 Δεκεμβρίου του 2018 κι έκανε παγκόσμια αίσθηση. Αρκετοί άνθρωποι του δικού μας, πραγματικού(;) κόσμου (βλακωδώς) άρχισαν να καλύπτουν τα μάτια τους με μαντήλια και να κινούνται στα τυφλά. Υπήρξαν σοβαρά ατυχήματα … Οι fans του φιλμ το κατέταξαν πολύ ψηλά και υποστήριξαν ότι ξεπέρασε τουλάχιστον δέκα φορές σε .. τρομάρα τα Annihilation και It Follows. Το βιβλίο, πιστέψτε με, είναι πολύ σκοτεινότερο και τρομακτικότερο από τη ταινία!
Αλλά για να δούμε τι έχει να μας πει ο τραγουδιστής της ροκ μπάντας που ακούει στο όνομα The High Strung Josh Malerman…
Κεντρική ηρωίδα του βιβλίου είναι η εκκεντρική Malorie. Ανήσυχο πνεύμα, αποφασιστική, δυναμική αλλά συγχρόνως μπερδεμένη σχεδόν άτυχη. Τα σαράντα τρία κεφάλαια του βιβλίου χωρίζονται σε τρία μέρη. Στην αρχή, κι όταν λέμε αρχή εννοούμε στο ξεκίνημα «του προβλήματος» και της νέας κατάστασης που θα βιώσει πολύ τραυματικά όλη η ανθρωπότητα. Στην περίοδο μετά τη γέννα, ναι η Malorie μετά από ένα one night stand είναι έγκυος. Και στην σημερινή μέρα και το μεγάλο ταξίδι που αποφάσισε να κάνει η ηρωίδα μας προς το άγνωστο μαζί με τα δύο τετράχρονα παιδιά της, το Κορίτσι και το Αγόρι, κρύβοντας στην πληγωμένη της καρδιά μερικές στάλες ελπίδας.
Η Malorie είχε μεγαλώσει με τις παρακαταθήκες και τις ανέσεις του πρωτύτερου, πολύ πιο φυσιολογικού κόσμου και για αυτό ήταν, όπως όλοι μας, οπτικός τύπος. Τα παιδιά της από την ημέρα που γεννήθηκαν σε μία βρωμερή σοφίτα κατάφερε να τα εκπαιδεύσει μέσα από τους ήχους. Οι εικόνες εξάλλου που είχαν δει ήταν σκιερές και λιγοστές. Τα μάτια, η όραση ήταν τα μεγαλύτερα ελαττώματα για τον άνθρωπο του παρόντος κόσμου. Ήταν φρικώδη και θανατηφόρα…
Κάτι κακό λοιπόν βρίσκει τον κόσμο μας. Κάτι ήρθε ή ξεφύτρωσε αναπάντεχα ένα γύρω μας. Κάτι σαν τέρας, μία εξωγήινη μορφή. Κάτι που δεν μπορείς ακριβώς να το δεις. Βλέπεις μόνο την επίδραση του. Στα δευτερόλεπτα μετά που θα αντικρίσεις αυτό το πλάσμα ή τα πλάσματα τα μάτια σου διαστέλλονται, αλλάζουν χρώμα. Τρελαίνεσαι, ψάχνεις να βρεις τον καλύτερο και τον γρηγορότερο τρόπο να κάνεις κακό στους άλλους και μετά στον εαυτό σου. Παραφέρεσαι, στριγγλίζεις, αυτοκτονείς. Ο μόνος τρόπος να κρατήσεις τα λογικά σου και να σώσεις τη ζωή σου, ότι έχει απομείνει από αυτή, είναι να δέσεις τα μάτια σου. Να ζεις στο σκοτάδι.
Πολύ λίγοι άνθρωποι έχουν καταφέρει να επιβιώσουν έχοντας ήδη χάσει όλα τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Μέσα σε αυτά κι η Malorie. Άνδρες και γυναίκες, άγνωστοι μέχρι πρότινος μεταξύ τους, εγκλωβισμένοι για μήνες μέσα σε ένα σπίτι που όλα του τα παράθυρα κι οι πόρτες είναι ερμητικά κλειστά. Ένας σκύλος μέσα στο σπίτι κι ένα κουτί γεμάτο πουλιά ακριβώς έξω από αυτό είναι οι «συναγερμοί» του. Ο σκύλος που αλυχτά και τα πουλιά που κράζουν είναι το αδιαμφισβήτητο σημάδι ότι το πλάσμα ή τα πλάσματα πλησιάζουν απειλητικά το σπίτι και τους ενοίκους του.
Με απλές, κοφτές συχνά επαναλαμβανόμενες προτάσεις που γεννούν στο μυαλό μας απόκοσμες, τρομαχτικές εικόνες ο Malerman καταφέρνει να μας κάνει να μασουλάμε τα νύχια μας γυρνώντας γρήγορα (δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς) τις σελίδες του βιβλίου. Παρακολουθούμε με δέος τη καθημερινή, αλλόκοτη ζωή των πρωταγωνιστών μπαίνοντας συχνά κι επώδυνα στη θέση τους. Τι έρχεται μετά; Θα τα καταφέρουν; Πόσοι και ποιοι από αυτούς θα επιβιώσουν και πως; Επιβιβαζόμαστε απρόθυμα στη βάρκα της Malorie. Καθόμαστε ανάμεσα σε εκείνη και τα δύο της παιδιά αφήνοντας την να τραβά με κόπο τα κουπιά. Τελικός μας προορισμός ένα καταφύγιο στα δάση, μετά τα ρεύματα του ποταμού. Για να φτάσουμε εκεί χωρίς να αφανιστούμε από όσα υπάρχουν και φαίνονται γύρω μας, θα πρέπει τα μάτια μας να μείνουν ερμητικά κλειστά. Θα τα καταφέρουμε;
Το βιβλίο έλαβε θετικότατες κριτικές. Κοινό και κριτικοί συγκρίνουν τον Josh Malerman με τον Stephen King και τον Jonathan Carroll. Δεν αποτελεί σαφώς ένα λογοτεχνικό αριστούργημα αλλά είναι ένα καλογραμμένο, δυνατό μυθιστόρημα που έρχεται να .. ανατριχιάσει τις δροσερές, ανοιξιάτικες νύχτες μας!
