Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς

Μια τέλεια ισορροπημένη νουβέλα ανάμεσα στο λογοτεχνικό ρεαλισμό και στο φιλοσοφικό στοχασμό. Ο θάνατος του ιβαν ιλιτς συνιστάται στο θάνατο του σώματος και στον εξαγνισμό και αναγέννηση της ψυχής του.

Έργο σταθμό αποτελεί αυτή η νουβέλα η οποία ανήκει στην ύστερη περίοδο της τολστοϊκής εργογραφίας. Με τον «Θάνατο του Ιβάν Ίλιτς» ο μεγάλος Ρώσος κλασικός άσκησε επιρροή σε πολλούς συγγραφείς, σε υπαρξιστές φιλοσόφους ακόμα και σε σκηνοθέτες, όπως ο Κουροσάβα. Ο δικαστής Ιβάν Ίλιτς αρρωσταίνει βαριά και αργοπεθαίνει από μια μυστήρια ασθένεια. Ο ετοιμοθάνατος αποτελεί βάρος για την οικογένεια, τους γιατρούς και τους συναδέλφους. Αναγκάζονται να υποκρίνονται, να σκέφτονται υπολογιστικά για το μέλλον και δυσφορούν βλέποντας ότι συνιστά πλέον εμπόδιο για την ευτυχία τους. Αυτό το συνειδητοποιεί ο Ιβάν Ίλιτς ο οποίος διαπιστώνει πόσο πλαστή είναι η ευπρέπεια του κοινωνικού του κύκλου. Ο μόνος που μένει δίπλα του είναι ο μουζίκος ο οποίος τον φροντίζει. Ο αγαθός μουζίκος με λαϊκή σοφία του και την πηγαία καλοσύνη. Μέσα στους συνεχείς πόνους ανακαλεί στην μνήμη τις επιλογές της ζωής του και διαπιστώνει με πίκρα ότι δεν έζησε όπως έπρεπε και άξιζε αλλά αναλώθηκε σε ασήμαντες συμβάσεις. Με αυτή την αλληγορία ο Τολστόι σκιαγραφεί όλη την κοινωνία της εποχής. Μέσα από τον εσωτερικό μονόλογο του Ιβάν Ίλιτς προβάλλονται οι διεισδυτικές ψυχολογικές παρατηρήσεις του Τολστόι γύρω από τα κοινωνικά ήθη, την ασθένεια, τον πόνο και τις ενδόμυχες επιθανάτιες σκέψεις. Μαζί με την «Ανάσταση» αυτό το βιβλίο αποτελεί το καταστάλαγμα της σκέψης του κορυφαίου μυθιστοριογράφου.

Όταν άρχισα να διαβάζω αυτό το βιβλίο, ένιωθα ότι διάβαζα κάτι βαρετό και άχαρο, κάτι που ωστόσο με τράβαγε πιο βαθιά, να βρω αν υπήρχε κάτι αξιόλογο στις υπόλοιπες 80 σελίδες ή αν θα ήταν η ίδια βαρεμάρα σε κάθε σελίδα. Ωστόσο, καθώς συνέχιζα να διαβάζω (διάβασα όλο το βιβλίο in one go), συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν το βιβλίο, η γραφή ή η διάθεσή μου που προκάλεσαν το αίσθημα βαρεμάρας. η ίδια η πλοκή ήταν πράγματι βαρετή και άχαρη. Και αυτό είναι το θέμα. Κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων κεφαλαίων, ο αναγνώστης βλέπει τη βαρεμάρα και την επιφανειότητα της κοινωνικής και διαπροσωπικής ζωής του Pyotr και αργότερα του Ivan. Μετά το τρίτο κεφάλαιο, βλέπουμε πιο καθαρά το POV του Ivan που αρχίζει να κάνει την ιστορία πολύ πιο ενδιαφέρουσα Ο Ιβάν είναι ένας εργασιομανής που χρησιμοποιεί τη δουλειά του ως μέσο για να ξεφύγει από τη βαρετή πραγματικότητα της ζωής του, και όπως μαθαίνουμε αργότερα, το επικείμενο γεγονός ότι μια μέρα θα τελειώσει. Είναι επιτυχημένος στην επαγγελματική του ζωή, αλλά αυτή η επιτυχία είναι αποκομμένη από τις αποτυχίες του γάμου και της προσωπικής του ζωής. Χρησιμοποιεί την εργασιακή του επιτυχία για να ξεφύγει από τις υπόλοιπες αποτυχίες της ζωής του και όποτε δεν μπορεί να το κάνει, πέφτει σε απόγνωση. Όμως ο Ιβάν νιώθει πλήρης με αυτή την άδεια τη ζωή του, δηλαδή μέχρι να χτυπήσει ο φόβος του θανάτου. Η αίσθηση της ολοκλήρωσής του ήταν πλασματική, καθώς δεν είχε να κάνει με τον εαυτό του ή ακόμα και με το κοινωνικό σύνολο, αλλά μόνο με το επιφανειακό κοινωνικό κύρος που του κέρδισε το επάγγελμά του. Αυτή η αίσθηση ομως ήταν και ευάλωτη, οπως και αποδείχτηκε στις τελευταίες του στιγμές. Ο Ιβάν, σε αυτές τις τελευταίες του στιγμές, συνειδητοποιεί επιτέλους ότι έζησε μια ζωή πλασματικού και ανούσιου κύρους χωρίς καμία αυθεντικότητα, και μετανιώνει τα πάντα. Σε αυτό το έργο του Τολστόι, μπορούμε να δούμε μια λαμπρή κριτική του αστικού τρόπου ζωής που απολάμβαναν οι Ρώσοι καπιταλιστές και αριστοκράτες της εποχής του. Επικρίνει την υπεροψία, την υποκριτική ευπρέπεια και την ανουσιότητσ που τη χαρακτηρίζει και σκιαγραφεί μια σύγκρουση ανάμεσα στην κοινωνία και το άτομο. Οι άνθρωποι, προσπαθώντας να υψώσουν τον εαυτό τους, συμμορφώνονται με την κοινωνία και έτσι καταλήγουν να χάνουν τον εαυτό τους και το νόημα της ζωής τους. Ωστόσο, αυτό ισχύει μόνο για την αστική κοινωνία, για τις αστικές σχέσεις, και όχι για τις γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις που μπορούν να δημιουργηθούν, όπως αυτή μεταξύ του Γερασίμ και του Ιβάν. Οι άνθρωποι, κοινωνικά όντα όπως είναι, μπορούν να βρουν νόημα μόνο σε μια κοινωνία και μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους μόνο μέσω αυτής. Αλλά ο Τολστόι δείχνει ότι η αστική κοινωνία αποτυγχάνει να καλύψει τις ανθρώπινες ανάγκες και είναι στην πραγματικότητα η αιτία που οι άνθρωποι αισθάνονται ανεκπλήρωτοι με τη ζωή τους. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να βρουν νόημα ή ολοκλήρωση μέσα σε μια τέτοια κοινωνία, και έτσι πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν νέες κοινωνικές σχέσεις, ξεκινώντας από τις άμεσες συνδέσεις τους και κάνοντας τα πράγματα που τους "πληρώνουν" συναισθηματικά, παλεύοντας για να μεταμορφώσουν τον κόσμο και κατά συνέπεια τον εαυτό τους μέσα απο αυτον τον αγώνα. Αυτό είναι το μάθημα που παίρνω από τον θάνατο του Ivan Ilych.