Ο Ουσάρος

Ο "Ουσάρος" είναι το πρώτο μυθιστόρημα που έγραψε ο Arturo Pérez-Reverte, πίσω στο μακρινό 1983. Έχοντας διαβάσει όλα του τα βιβλία μέχρι σήμερα, μπορώ να πω πως αναγνωρίζω το ύφος που προφανώς διαμόρφωσε εξαρχής και συναντάμε και στα κατοπινά συγγραφικά του βήματα. Πρωταγωνιστής αυτής της -μικρής σε έκταση- ιστορίας είναι ο δεκαεννιάχρονος Γάλλος Ουσάρος Φρεντερίκ Γκλυντς, ανθυπίλαρχος του ναπολεόντειου στρατού. Η αφήγηση ξεκινά την παραμονή της πρώτης του μάχης και περιγράφει την προετοιμασία, τις προσδοκίες, το αίσθημα αναμονής που τον έχει κυριεύσει, τη δίψα για δόξα και τιμή στο πεδίο της μάχης. Τις σελίδες του βιβλίου διατρέχουν σκέψεις και συναισθήματα ενός αμούστακου αγοριού που δεν έχει δει ακόμα νεκρό στρατιώτη στη ζωή του, δεν ξέρει πώς είναι να αφαιρείς μια ζωή, που οραματίζεται τη μάχη σαν μια παρέλαση, πάνω στο περήφανο άλογό του, με την αστραφτερή στολή του και το καπέλο του, από την οποία θα βγει αλώβητος και ήρωας. Που θεωρεί το μέλλον σίγουρο, τη νίκη ακόμα σιγουρότερη και που τρέφει για τους "απολίτιστους", "χωριάτες" Ισπανούς μια περιφρόνηση που μετατρέπεται σε λυσσαλέα οργή και μίσος, που τον κάνει να επιθυμεί να τους εξοντώσει μέχρι να μη μείνει κανένας στρατιώτης τους ζωντανός. Που ονειρεύεται ήδη την επιστροφή του στα γαλλικά σαλόνια και στην εκλεκτή της καρδιάς του, με την ταμπέλα του "ήρωα πολέμου" -και ίσως κανένα παράσημο- να τον συνοδεύει. Η αλαζονεία που του εξασφαλίζει η προστατευμένη ζωή του και η έπαρση των δεκαεννιά του χρόνων θα δοκιμαστούν σκληρά, όμως, όταν μπει για τα καλά στη μάχη σώμα με σώμα και συνειδητοποιήσει τι ακριβώς είναι ο πόλεμος: όχι δόξα και νικητήρια εμβατήρια και ιαχές για τον αυτοκράτορα, αλλά "αίμα, σκατά και λάσπη". Και τότε, όλη η κοσμοθεωρία του νεαρού Ουσάρου θα αλλάξει εκ βάθρων και το μόνο σίγουρο είναι πως, ανεξαρτήτου αποτελέσματος, εκείνος δεν θα 'ναι ποτέ πια ο ίδιος άνθρωπος που ήταν πριν το ξημέρωμα εκείνης της μέρας... Η αφήγηση είναι επικεντρωμένη στη μάχη, στα γεγονότα που διαδραματίζονται ουσιαστικά μέσα σε κάτι περισσότερο από ένα εικοσιτετράωρο. Οι περιγραφές είναι λιτές μα ταυτόχρονα γλαφυρές, αφού μπορεί να μη χρησιμοποιεί ο συγγραφέας πληθώρα λέξεων, όμως όλες τους είναι εξαιρετικά δυνατές και καταφέρνουν να αποδώσουν πλήρως τα τεκταινόμενα. Σε πρώτο πλάνο είναι η συγκεκριμένη μέρα, η τόσο σημαντική για τη ζωή του νεαρού Ουσάρου. Η στρατιωτική ρουτίνα του, η προετοιμασία για τη μάχη, η περιγραφή των γεγονότων, η συμπεριφορά του Ουσάρου και των συντρόφων του. Ο τρόπος που φέρεται και σκέφτεται ο νεαρός Φρεντερίκ αντανακλά κι εκείνον πολλών νεαρών συναδέλφων του. Σε δεύτερο πλάνο, όμως, μέσα από κάποια περιστατικά, πρόσωπα ή λόγια, αποτυπώνονται και οι απόψεις του Reverte σχετικά με τον παραλογισμό του πολέμου, τη ρεαλιστική φρίκη που συναντά κανείς σε ένα πεδίο μάχης, τις προσδοκίες που διαψεύδονται, το αίσθημα της δόξας και της τιμής που κουρελιάζεται στις λάσπες, τα ανθρώπινα υπολείμματα των άλλοτε περήφανων στρατιωτών με τις αστραφτερές στολές και την άψογη εμφάνισή τους. Ο θάνατος παραμονεύει σε κάθε σπαθιά και δεν κάνει διακρίσεις σε εθνικότητα, ηλικία, πολεμική εμπειρία ή βαθμό στο στράτευμα. Η ωμή πραγματικότητα της μάχης, οι κραυγές των πληγωμένων, τα λεηλατημένα σώματα των νεκρών, οι εφιάλτες που στοιχειώνουν τους επιζήσαντες, όλα αυτά μαρτυρούν τη ματαιότητα του πολέμου, που γίνεται για μια αυτοκρατορική σημαία και στο όνομα ανθρώπων που ίσως δεν πάτησαν ποτέ το πόδι τους στο πεδίο της μάχης. Οι δύο αντίπαλοι, Γάλλοι και Ισπανοί, κουβαλούν εξίσου την τραγικότητα του τυφλωμένου πατριώτη που πολεμά μέχρις εσχάτων, δίνοντας τη ζωή του για την πατρίδα. Οι πρώτοι μάχονται για να... εκπολιτίσουν την Ισπανία, μπολιασμένοι με παχιά λόγια των "φωτισμένων" ηγετών τους. Και οι δεύτεροι μάχονται για να υπερασπίσουν τον τόπο τους - έναν τόπο φτωχό, στερημένο, που τους παίρνει ό,τι έχουν και τους πληγώνει και τους σκοτώνει κάθε μέρα, όμως είναι δικός τους. Καθένας έχει δίκιο από την πλευρά του. Αυτό άλλωστε δεν συμβαίνει πάντα σε κάθε πόλεμο; Κάθε πλευρά νομίζει πως το δίκιο είναι με το μέρος της, και η νίκη επίσης. Και μετά έρχονται ιστορίες σαν αυτή, για να γκρεμίσουν αυτό το σαθρό όραμα και την πίστη για μια αναίμακτη νίκη, που είναι τόσο εύθραυστη όσο ένας πύργος χτισμένος στην άμμο, που θα καταρρεύσει με το πρώτο κύμα. Για να καταδείξουν την κενότητα του ίδιου του πολέμου, τη ματαιότητα των μεγάλων λόγων, το πόσο σύντομη είναι η ζωή και πόσο ιερόσυλο το να τη σπαταλάς για πράγματα που τελικά αποδεικνύονται ανούσια και ανώφελα. Ο Reverte ξέρει να γράφει. Ξέρει να περιγράφει εξαιρετικά τις εκάστοτε σκηνές - είτε αυτές αφορούν σε μια πολεμική μάχη, σε μια μονομαχία με σπαθιά, στις περιπέτειες του Αλατρίστε, σε ένα μυστήριο κρυμμένο σε έναν ζωγραφικό πίνακα ή μια παλιά εκκλησία, σε οτιδήποτε άλλο με το οποίο έχει καταπιαστεί η πένα του. Τα βιβλία του διακρίνονται για τον ρεαλισμό τους, την αλήθεια τους -είτε αυτή αρέσει είτε όχι- αλλά και για τη λεπτή ειρωνεία και το μαύρο τους χιούμορ. Ακόμα κι εδώ, ακόμα και στις δυσκολότερες στιγμές, μπορεί κανείς να τα διακρίνει όλα αυτά. Και είναι πολύ σημαντικό να καταφέρνει να χωρέσει κανείς λίγο χιούμορ μέσα στο αιματηρό σκηνικό μιας μάχης - έστω κι αν αυτό είναι μαύρο, κατάμαυρο. Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία για τον πόλεμο. Γενικά για τον πόλεμο και ειδικά για συγκεκριμένες μάχες. Πολλά απ' αυτά ίσως είναι καλύτερα, κάποια άλλα προφανώς ογκωδέστερα, με γλαφυρότατες περιγραφές και πληθώρα ιστορικών στοιχείων, χρονολογικούς πίνακες, ιστορικά και μη πρόσωπα... Όμως, αν μου έλεγε κάποιος να επιλέξω ένα βιβλίο που αποτυπώνει ξεκάθαρα την ουσία μιας αληθινής μάχης μεταξύ αληθινών ανθρώπων, χωρίς πλατειασμούς, μεγάλα λόγια, εντυπωσιακές πράξεις και περιττές φιοριτούρες, ένα βιβλίο από το οποίο ξεχειλίζουν τα συναισθήματα που πρέπει στο μέτρο που πρέπει, σίγουρα ο "Ουσάρος" θα ήταν μία από τις πρώτες μου επιλογές.