Μια σύντομη ιστορία της Ευρώπης

Ο Simon Jenkins είναι σαφής. «Αυτό το σύντομο βιβλίο απευθύνεται σε όσους δεν έχουν το χρόνο και την τάση για να διαβάσουν ένα μεγαλύτερο». Για αυτό κι ονομάζεται «Μία σύντομη ιστορία της Ευρώπης». Είναι δυνατόν η Ευρώπη (μας) να χωρέσει ιστορικά σε μία αφήγηση 400 σελίδων; Χρειάζονται πολλές περισσότερες σελίδες για να φτάσουμε στον Βλαντιμίρ Πούτιν ξεκινώντας από τον αρχαίο ημών Περικλή. Η σύντομη αυτή Ευρωπαϊκή ιστορία ήρθε ως μια φυσική συνέχεια μιας σύντομης ιστορίας της Αγγλίας, που ο αρθρογράφος της Guardian και της Evening Standard Jenkins είχε συγγράψει το 2011. Το παρόν βιβλίο περιέχει είκοσι σελίδες χαρτών, χρονολόγιο, αλλά και έγχρωμες εικόνες: από τον κόσμο του Εκαταίου στα 500 π. Χ. έως και τη σύνοδο κορυφής των G7 το 2018. Και τα δύο βιβλία ξεκινούν και τελειώνουν με κλασικές μεταφορές. Πριν από την αυγή. Ο Δίας ατένιζε την Φοινικική ακτή, όταν το βλέμμα του σταμάτησε σε μία πανέμορφη πριγκίπισσα ονόματι Ευρώπη που στεκόταν στην παραλία. Κυριευμένος από τον πόθο ο θεός Δίας μεταμορφώθηκε σε έναν κατάλευκο ταύρο κι άρχισε να σεργιανά στο πλάι της. Μαγεμένη από αυτό το υπέροχο πλάσμα η Ευρώπη του πέρασε μία γιρλάντα στο λαιμό κι ανέβηκε στη ράχη του. Ο ταύρος-Δίας κολύμπησε στη θάλασσα κι έφτασε στην Κρήτη. Εκεί, με κάποιο τρόπο, ο ταύρος κι η πριγκίπισσα συνευρέθηκαν ώστε να γεννηθεί ο μελλοντικός βασιλιάς Μίνωας, πατριός του φοβερού και τρομερού Μινώταυρου. Από αυτή την απίθανη συνάντηση προέκυψε ένας βασιλιάς, μία χώρα, ένας πολιτισμός και μία ήπειρος. Αιγαιακή αυγή – η δόξα της Ελλάδας, 2500 – 300 π. Χ. Ο Jenkins τελειώνει την ιστορία του με το υπέροχο λιοντάρι του Πειραιά, που είχε σκαλιστεί στην Ελλάδα τον 4ο αιώνα π. Χ. Το μαρμάρινο αυτό θηρίο εκλάπη τον 17ο αιώνα από τον Βενετό Φραγκίσκο Μοροζίνι κι έκτοτε στέκει έξω από τις πύλες του Αρσενάλε στη Βενετία. Το λιοντάρι στέκεται στα καπούλια του κι έχει χαραγμένους στην επιφάνεια του σκανδιναβικούς ρούνους του 11ου αιώνα. Τα σχέδια αυτά τα φιλοτέχνησε ο Ασμούνδος κατόπιν εντολής που είχε λάβει από τον Χάραλντ , έναν Βίκινγκ μισθοφόρο των αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης. Ο συγγραφέας αισθάνεται την ιστορία του λιονταριού να κυκλώνει την Ευρώπη. Το λιοντάρι μας καλεί «να ελευθερωθούμε από το δικό μας μέρος στην Ιστορία και να δούμε το παρελθόν ως μία μακρινή γη, στην οποία όμως πρέπει να ταξιδέψουμε με μάτια και μυαλά ανοιχτά, ελεύθερα από προκατάληψη κι εκ των υστέρων γνώση, αλλά με την επίγνωση της διαρκούς διασύνδεσης των γεγονότων.» Πράγματι, τα πολιτιστικά ρεύματα που διαμόρφωσαν την Ευρώπη και καθόρισαν το πεπρωμένο της ήταν συγκλονιστικά. Από την ανάληψη της Ρώμης και την κατάκτησή της από βαρβάρους εισβολείς έως την ίδρυση ενός Φραγκικού βασιλείου από τον Καρλομάγνο και τις εισβολές των Βίκινγκς, η Ευρώπη βίωσε πολλές αναγκαστικές μεταναστεύσεις διαφορετικών λαών. Έτσι, υπήρξε το χωνευτήριο φωτισμένων πολιτισμών, από τις επιχειρηματικές σκανδιναβικές φυλές έως τους Νορμανδούς οικοδόμους, από την άνοδο ισχυρών εθνών-κρατών έως τις γαλβανιστικές ιδέες της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης. Σε όλο αυτό το χρονολογικό έργο, ο Jenkins αγγίζει πολλούς συνηθισμένους υπόπτους, π.χ. τους: Κλεισθένη, Περικλή, Μέγα Αλέξανδρο, Αννίβα, Καίσαρα, Μέγα Κωνσταντίνο, Αττίλα, Ιουστινιανό, Φίλιππο της Γαλλίας, Γιαν Χους, Γουτεμβέργιο, Χριστόφορο Κολόμβο, Ερρίκο Ε’, Μεγάλη Αικατερίνη, Ροβεσπιέρο, Ναπολέοντα, Όττο φον Μπίσμαρκ, Αδόλφο Χίτλερ, Ιωσήφ Στάλιν – όμως επίσης ασχολείται με δυναστείες, πολέμους, ειρήνη, σχίσματα, επιδημίες, ελευθερίες, πλούτο, συνθήκες. Η ιστορία της Ευρώπης θα μπορούσε να πει κανείς, ότι είναι ο ένας αιματηρός πόλεμος μετά τον άλλο. Ξεκινώντας από τους Ελληνοπερσικούς πολέμους (499 – 449 π. Χ.), τους τρεις πολέμους μετά την πτώση της Ρώμης (264 – 146 π.Χ.) και τα κύματα εισβολών από τους Ούννους, τους Βίκινγκς και τους Νορμανδούς. Είχαμε τουλάχιστον εννέα πόλεμους σταυροφόρων (1095–1291) και τον ατελείωτο εκατονταετή πόλεμο μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας (1337-1453). Την πτώση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς (1453), τον πόλεμο των τριάντα ετών (1618-1648) που «θεωρήθηκε ως ο πιο αιματηρός στην Ευρώπη πριν από τον εικοστό αιώνα», τον πόλεμο των εννέα ετών (1688–97) και τον πόλεμο των επτά ετών (1756 -1763) πριν από τον Ναπολεόντειο Πόλεμο (1803-1815), τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) και τον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο (1870-1871). Στη συνέχεια, μετά την ειρηνική περίοδο που είναι γνωστή ως belle époque (1871-1914), η Ευρώπη ήταν η αφετηρία για δύο πραγματικά τεράστιες και καταστροφικές συγκρούσεις που σημάδεψαν τον Κόσμο: τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945), συμπεριλαμβανομένου του μοναδικού τρόμου του Ολοκαυτώματος. Ο Jenkins δίνει αριθμούς 17 εκατομμυρίων και 40 εκατομμυρίων ως προσεγγίσεις για τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς θανάτους αυτών των παγκόσμιων συγκρούσεων. Αυτή η ιστορία περιλαμβάνει πολλές τρομερές εμπειρίες, όπως ο Μαύρος Θάνατος (η αιχμή του ήταν από το 1347 έως το 1351), όταν «Το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού πέθανε και, στην Ευρώπη την ήδη αποδυναμωμένη από την πείνα, πιθανώς περισσότερο». Όμως υπήρξαν κι υπέροχοι θρίαμβοι, κυρίως η Αναγέννηση (14ος – 17ος αιώνας), η Μεταρρύθμιση (16ος αιώνας) και φυσικά ο Διαφωτισμός (τέλη 17ου -αρχές 18ου αιώνα). Και να μην ξεχνάμε και τον συχνά όχι και τόσο καλό ρόλο που διαδραμάτισε η Καθολική Εκκλησία στην Ευρωπαϊκή ιστορία. Ο Jenkins έχει κάνει υπέροχη δουλειά συγγράφοντας αυτή τη συνοπτική ιστορία της Ευρώπης. Η μεστή, περιεκτική αφήγηση του κρατά το ενδιαφέρον του μελετητή κάνοντας το βιβλίο αυτό πολύ προσβάσιμο κι εξαιρετικά αναγνώσιμο. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στο Αγγλικό πρωτότυπο το 2018 από τις εκδόσεις Viking με τίτλο A Short History of Europe και στα Ελληνικά τον Νοέμβριο του 2019 από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση του Δημήτρη Σταυρόπουλου.

«Μια σύντομη ιστορία της Ευρώπης -Από τον Περικλή στον Πούτιν» Σ. Τζένκινς Εκδόσεις Ψυχογιός 2019 σελ. 392 Η Ευρώπη είναι μια ταπεινή χερσόνησος που προεξέχει από την βορειοδυτική γωνία της Ασίας. Εκτείνεται από τις πορτογαλικές ακτές βόρεια έως τον Αρκτικό, νότια έως τη Μεσόγειο , και ανατολικά έως τον Καύκασο και τα Ουράλια .Αυτή η ήπειρος δεν έχει ερήμους , και έχει μία αξιοσημείωτη οροσειρά, τις Άλπεις. Έχει πληθυσμό 750 εκατομμύρια ανθρώπους, υπερδιπλάσιο πληθυσμό από τις ΗΠΑ. Η λέξη «Ευρώπη» ανέκυψε τον 6ο αιώνα π.Χ. ως αναφορά στην ηπειρωτική μάζα βόρεια της Ελλάδας. Η Ευρώπη υπήρξε για δύο χιλιετίες για μια εξαιρετικά επιτυχημένη ήπειρος. Σε αυτό το εκπληκτικό νέο του βιβλίο, ο Σάιμον Τζένκινς αφηγείται την ιστορία της εξέλιξής της από ένα πεδίο μάχης πολεμοχαρών φυλών σε έναν χώρο ειρήνης, πλούτου και ελευθερίας – μια ιστορία που ξεκινάει από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, περνάει από τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και τη Γαλλική Επανάσταση, φτάνει στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και καταλήγει στο σήμερα. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια ιστορία της Ευρώπης , όχι των εθνών της Ευρώπης. Είναι μια απόπειρα να περιγράψει ο συγγραφέας πώς μία ομάδα κρατών, αλληλεπιδρώντας το ένα με το άλλο με την πάροδο του χρόνου , ανέπτυξαν μία συλλογική, ηπειρωτική συνείδηση. Το βιβλίο δεν είναι μία οικονομική ιστορία ,ούτε πολιτισμική .Αναφέρει τον πλούσιο κατάλογο των καλλιτεχνών , συγγραφέων και μουσικών , καθώς και των κυριότερων διανοούμενων .Έτσι συναντάμε στο βιβλίο τον Σωκράτη , τον Αριστοτέλη , τον Γρηγόριο τον Μέγα , τον Σαίξπηρ, τον Γκαίτε , τον Μπετόβεν, τον Χέγκελ και τον Μαρξ. Επικεντρώνεται επίσης σε εκείνα τα άτομα των οποίων οι δραστηριότητες έχουν αποτελέσει μέρος της ιστορίας της Ευρώπης και η επιρροή τους ξεπέρασε τα εθνικά όρια , δηλαδή ηγέτες όπως ο Αύγουστος, ο Καρλομάγνος , ο Ιννοκέντιος Γ΄, ο Κάρολος Ε΄, η Μεγάλη Αικατερίνη , ο Ναπολέων , ο Χίτλερ και ο Γκορμπατσώφ. Στην πορεία της αφήγησης , διάφορα μοτίβα αναδύονται για να συνθέσουν τελικά μια συνολική εικόνα. Ένα από αυτά είναι ο εξαιρετικός ρόλος της βίας , και η τεχνολογία της βίας. Ένα άλλο είναι ο δυϊσμός της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής κουλτούρας από τη μία μεριά , και των χριστιανικών ηθών και πεποιθήσεων από την άλλη. Δύο άλλα θέματα είναι η δημιουργική ενέργεια του εμπορίου και του κεφαλαίου που έδωσαν ώθηση στην εμφάνιση των εθνικών κρατών. Ένα τελευταίο θέμα είναι το πώς αυτές οι δυνάμεις έφεραν την ήπειρο κοντά στην αυτοκαταστροφή στον 20ο αιώνα. Από εκείνη την κρίση σφυρηλατήθηκε η πιο ευγενική κληρονομιά της Ευρώπης στον σύγχρονο κόσμο , η ιδέα μιας κοινωνικής οικονομίας της αγοράς κάτω από ένα δημοκρατικό καθεστώς. Το πορτρέτο της Ευρώπης ,που σκιαγραφεί ο Τζένκινς δε θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο – ή πιο αριστουργηματικό. Ο Σερ ΣΑΪΜΟΝ ΤΖΕΝΚΙΝΣ γεννήθηκε το 1943 στο Μπέρμιγχαμ και θεωρείται ένας από τους πλέον έγκριτους δημοσιογράφους του Ηνωμένου Βασιλείου. Έχει σπουδάσει φιλοσοφία, πολιτικές επιστήμες και οικονομία και διετέλεσε για αρκετά χρόνια Πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Προστασίας Αρχαιοτήτων. Εκτός από το ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, έχει γράψει κι άλλα ευπώλητα βιβλία όπως τα A Short History of England, Britain’s Hundred Best Railway Stations, England’s Thousand Best Churches και England’s Thousand Best Houses. Είναι πρώην επιμελητής της Evening Standard και των Times, και αρθρογραφεί στον Guardian. Γράφει : Ο Κώστας Τραχανάς