Η πέμπτη εποχή

Κάποτε η γη έδινε δώρα στους ανθρώπους. Ήταν ανιδιοτελής και ανοιχτοχέρα αλλά εκείνοι το εκμεταλλεύτηκαν. Έτσι ήρθε η ώρα για εκδίκηση. Για χιλιάδες χρόνια ο κόσμος βάλλεται από ηφαίστεια και σεισμούς. Η ζωή προσαρμόζεται στις ταραχές των τεκτονικών πλακών και στα επακόλουθα κάθε εποχής, μιας περιόδου με νέα χαρακτηριστικά που προέκυψαν από το εκάστοτε φυσικό φαινόμενο. Ο κόσμος είναι χωρισμένος σε κάστες, ανάλογα με τις ικανότητες του. Η ιστορία γράφεται σε πλάκες και λειτουργεί ως μπούσουλας του. Για να συμφέρει όμως την μάζα και να λειτουργεί σε βάρος των χαρισματικών, κομμάτια της έχουν "χαθεί". Ποιοι είναι οι χαρισματικοί; Άλλοι τους αποκαλούν ορογενιτικούς, όταν υποτάσσονται στο σύστημα και δεν είναι παρά κινούμενα χειριστήρια κι άλλοι ρόγκα, όταν τολμούν να ζουν ελεύθεροι, αδέσποτοι. Για να επιβιώσει η πλειονότητα αυτή η ομάδα πρέπει να θυσιάσει την προσωπικότητα της. Η διαφορετικότητα τους είναι αυτό που στρέφει τον κόσμο εναντίον τους. Αλλά για πόσο θα μείνουν υποταγμένοι; Η Πέμπτη εποχή δεν είναι το μέσο δυστοπικό μυθιστόρημα. Η συγγραφέας καινοτομεί στο είδος και με παραστατικότητα και γλαφυρές περιγραφές σου συστήνει έναν τρομακτικό κόσμο. Αυτή η δυστοπία είναι μια κατάρα και δεν ρομαντικοποιείται στιγμή. Είναι μια γροθιά στον μέσο αναγνώστη και τροφή για μπόλικη σκέψη. Η δράση δεν λείπει από κανένα κεφάλαιο, ενώ τα τεχνάσματα της δημιουργού σε κάνουν στο τέλος να αμφισβητείς και τον ίδιο σου τον εαυτό. Γιατί τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται.

Η σκηνογραφία του βιβλίου είναι εκπληκτική και το χτίσιμο του κόσμου του σχολαστικό και προσεγμένο. Η ιδέα αυτής της μελλοντικής Γης είναι αρκετά πρωτότυπη, δεν έχω ξανασυναντήσει επιστημονική φαντασία με βάση τη γεωλογία. Υπάρχουν τόσες πολλά στοιχεία και ο κόσμος είναι τόσο περίπλοκος που η κριτική αυτή θα έπρεπε να έχει τριπλάσιο μήκος ώστε να καλύπτει τα κύρια σημεία ή τα χαρακτηριστικά. Θα προσπαθήσω όμως να τα γράψω όσο πιο περιληπτικά γίνεται για να μη σας χαλάσω τη μαγεία του να τα ανακαλύψετε μόνοι σας. Σε ένα κόσμο που οι σεισμικές δονήσεις και οι ηφαιστειακές εκρήξεις κάνουν τη Γη αφιλόξενη και τον πολιτισμό να αφανίζεται κάθε μερικούς αιώνες, οι άνθρωποι οφείλουν να έχουν και μια χρήση. Αν δεν είσαι χρήσιμος στο κοινό σου, κινδυνεύεις να εκδιωχθείς, ειδικά όταν έρχεται μια Εποχή. Κανείς δε θέλει να είναι άκοινος όταν συμβεί αυτό, αφού σημαίνει βέβαιο θάνατο. Χειρότερο όμως κι από το να είσαι άκοινος είναι να είσαι Ορογενής. Οι Ορογενείς είναι άνθρωποι που έχουν τη δυνατότητα να σταματούν ή να ενεργοποιούν σεισμούς χρησιμοποιώντας την έμφυτη ικανότητα τους να χειρίζονται τις θερμικές, κινητικές και συναφείς μορφές ενέργειας. Παρ' ότι είναι χρήσιμοι, οι Ορογενείς αντιμετωπίζονται με αντιπάθεια, δυσπιστία και ρατσισμό από τους περισσότερους απλούς ανθρώπους. Στην πραγματικότητα είναι σκλάβοι αφού πρέπει πρέπει να λογοδοτούν για ό,τι κάνουν και δε μπορούν να πάρουν αποφάσεις για τον εαυτό τους. Αυτή η καταπίεση είναι ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας και υφαίνεται υπέροχα στις τρεις βασικές πλοκές της ιστορίας. Μέσω των Ορογενών, η Jemisin δείχνει πώς η συστηματική καταπίεση ενός λαού καταφέρνει να ριζώσει τις πεποιθήσεις της κοινωνίας στο μυαλό των καταπιεσμένων και πως η κοινωνία χρησιμοποιεί όλα τα απαραίτητα μέσα για να κρατήσει αυτούς τους ανθρώπους υποταγμένους. Παρουσιάζει πώς επιλεγμένες ομάδες εντός της κοινωνίας υποβαθμίζονται στο βαθμό που δεν θεωρούνται πλέον ανθρώπινες και πως οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γραφή, την παράδοση και όλα τα απαραίτητα μέσα για να ασκήσουν κυριαρχία πάνω σε εκείνους τους οποίους θεωρούν κατώτερους. Οι χαρακτήρες, ακόμα και οι δευτερεύοντες, είναι πολύ καλογραμμένοι με αρκετή πολυπλοκότητα και αδυναμίες που τους κάνουν να φαίνονται πραγματικοί. Είναι από τα βιβλία που σε κάνουν να νοιάζεσαι για τους χαρακτήρες τους και όχι απλά να περιμένεις τη δράση. Η Jemisin έχει κάνει επίσης εξαιρετική δουλειά με το representation αφού βλέπουμε χαρακτήρες με διαφορετικές σεξουαλικές προτιμήσεις και χρώμα δέρματος ενώ υπάρχει και τρανς χαρακτήρας. Τα κεφάλαια στα οποία βλέπουμε τον κόσμο από την οπτική της Εσσούν είναι τα πιο ιδιαίτερα αφού είναι γραμμένα σε δεύτερο πρόσωπο. Δεν είχε τύχει να ξανασυναντήσω αυτού του είδους την αφήγηση, αλλά μου άρεσε πάρα πολύ καθώς με έκανε να ταυτιστώ μαζί της και να την κατανοήσω καλύτερα. Εάν αποφασίσετε να διαβάσετε την Πέμπτη Εποχή, πρέπει να είστε υπομονετικοί και να αφήσετε την ιστορία να ξεδιπλωθεί όπως η συγγραφέας θέλησε. Οι νεολογισμοί, οι περίεργοι ρυθμοί, ο πολιτισμός και οι χαρακτήρες θα αποσαφηνιστούν σύντομα. Ο τρόπος με τον οποίο τα τρία σκέλη πλοκής έρχονται να αλληλεπιδράσουν είναι έξυπνος και παρ' όλο που τον υπέθεσα αρκετά νωρίς, με άφησε ικανοποιημένη. Σίγουρα θα διαβάσω και τα υπόλοιπα βιβλία της τριλογίας και ελπίζω να μεταφραστούν σύντομα.

Τα τελευταία χρόνια, τα περισσότερα δυστοπικά βιβλία που διάβαζα μου θύμιζαν το ένα το άλλο έστω και αμυδρά. Έτσι δεν κατείχαν πλέον υψηλή θέση στις προτιμήσεις μου. Βλέποντας πως «Η Πέμπτη Εποχή» μεταφράστηκε στα Ελληνικά, είπα να τους δώσω άλλη μια ευκαιρία και χάρηκα πολύ γι’ αυτό. Η γη είναι ένας κατεστραμμένος πλανήτης. Την επιφάνειά της ελέγχουν οι σεισμοί και τα ηφαίστεια, που καθορίζουν ουσιαστικά τις περιοχές διαβίωσης των κατοίκων της. Από τα διάφορα ρήγματα και διασπαρμένα στην ηπειρωτική χώρα, βλέπει κανείς απομεινάρια αρχαίων πολιτισμών. Τίποτε δεν έχει μείνει από τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε. Πολλές καταστροφικές εποχές, που κράτησαν δεκαετίες τουλάχιστον, έχουν αλλάξει τη μορφή του εδάφους αλλά και του πληθυσμού. Η γη είναι πλέον εχθρική. Οι άνθρωποι, είναι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, αλλά όχι και το μόνο είδος. Οργανώνονται σε κοινά, κοινότητες που φέρουν αρκετά στις πόλεις αλλά έχουν άλλους κανόνες. Το κάθε κοινό φροντίζει να υπάρχουν όλα τα είδη των ανθρώπων που χρειάζεται για να ευημερήσει αλλά και για να καταφέρει να επιβιώσει στις εποχές που πρόκειται να έρθουν. Υπάρχουν η κάστα των Ηγετών, που είναι αυτοί που θα αναλάβουν τη διοίκηση. Έπειτα είναι η κάστα των Ισχυρών που αναλαμβάνει τη φύλαξη του κοινού και τη φρουρά του. Είναι και οι Γεννήτορες που αναλαμβάνουν την αναπαραγωγή μάλλον, αν και δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο. Γενικά έχει πολύ world building στην αρχή του βιβλίου και είναι θεμιτό, αφού στα βιβλία του είδους πρέπει να καταλαβαίνεις πως είναι διαμορφωμένος ο κόσμος που διαδραματίζεται η ιστορία, για να καταλάβεις και όλες τις πτυχές της. Πέρα όμως από τους ανθρώπους και τις κάστες στις οποίες ανήκουν, υπάρχουν και οι Ορογενείς αλλά και οι λιθοφάγοι. Οι ορογενείς, είναι στην ουσία άνθρωποι με εξαιρετικές ικανότητες αντίληψης και χειραγώγησης της γης και της θερμότητας. Μπορούν να καταστείλουν τις κινήσεις του εδάφους και άρα να προλάβουν ένα σεισμό, να μειώσουν την έντασή του ή να τον ανακατευθύνουν. Με τις ικανότητές τους αυτές, αν φυσικά έχουν εκπαιδευτεί σωστά, μπορούν να μετακινήσουν ολόκληρους βράχους ή άλλα κομμάτια του εδάφους. Και αυτή είναι η χρησιμότητά τους στον κόσμο που δημιουργεί η Jemisin, Οι άνθρωποι μισούν τους Ορογενείς και τους φοβούνται, αλλά ταυτόχρονα τους μεταχειρίζονται σαν σκλάβους, ώστε να τους προστατεύουν από τη μανία και το μίσος της γης. Η άλλη οντότητα, οι λιθοφάγοι, είναι ένας πολύ μικρός πληθυσμός και μάλιστα είναι το φόβητρο όλων. Δρουν αυτόνομα και ποτέ σε ομάδες και κανείς ποτέ δεν ξέρει τι θέλουν να κάνουν και ποιος είναι ο σκοπός τους, αφού σπάνια μιλούν σε άλλους είτε είναι του είδους τους είτε όχι. Για τη διευκόλυνση του αναγνώστη, στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ένα υπόμνημα που εξηγεί όλους τους όρους που αναφέρονται στο βιβλίο και μπορεί να φαίνονται στην αρχή περίεργοι ή ακαταλαβίστικοι. Καλό είναι να είναι ανοιχτός ο αναγνώστης στις πρώτες σελίδες, μέχρι να αρχίσει να καταλαβαίνει τι γίνεται, μιας και ο τρόπος που εισάγεται στην ιστορία, είναι σαν τη βουτιά στη θάλασσα. Πρέπει να συνεχίσεις να κολυμπάς για να βγεις στην επιφάνεια. Όταν το κάνεις όμως, ανταμείβεσαι με ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα και ένα κόσμο τόσο δυστοπικό και τόσο μοναδικό που θέλεις συνέχεια κι άλλο. Αυτό που μου άρεσε πολύ είναι πως αυτοί που επέζησαν και αυτοί που έχουν το πάνω χέρι, δεν είναι οι κλασσικοί λευκοί άνθρωποι που βλέπουμε στα περισσότερα βιβλία. Όπως και η συγγραφέας, έτσι και οι ήρωές της έχουν χρώμα και είναι ένα μεγάλο θετικό του βιβλίου, αφού του προσθέτει ένα ακόμα χαρακτηριστικό σαν είδος, αυτό της διαφορετικότητας, που αποδίδεται με μεγάλη επιτυχία. Προσωπικά δε βρήκα διαφορά ούτε κάποιο χαρακτηριστικό που θα ξεχώριζε όσους έχουν σκουρόχρωμο δέρμα από τους λίγους άλλους. Δεν είχε κάτι που να χαρακτηρίζει τον κάθε ήρωα, πέρα από την εξωτερική περιγραφή του φυσικά. Η συγγραφέας καταφέρνει να το αποδώσει τόσο φυσικά που δεν το σκέφτεσαι καν. Μάλιστα η δουλειά που έχει κάνει η συγγραφέας είναι τόσο καλή που το συγκεκριμένο βιβλίο κέρδισε το βραβείο Hugo το 2016 για το καλύτερο βιβλίο και το ίδιο έκαναν και το δεύτερο και τρίτο βιβλίο της σειράς τις επόμενες δύο χρονιές!