Η πείνα (επανέκδοση)

«Ήταν τον καιρό που περιπλανιόμουν στην Χριστιάνια πεινασμένος… Ξύπνησα στη σοφίτα μου. Άκουσα ένα ρολόι να χτυπάει έξι, η μέρα χάραζε. Κιόλας είχαν τα ανεβοκατεβάσματα στις σκάλες. Από τη μεριά της πόρτας οι τοίχοι του δωματίου μου ήταν ταπετσαρισμένοι με παλιά φύλλα της εφημερίδας «Μοργκεμπάλντεν»… Μόλις άνοιξα τα μάτια μου, αναρωτήθηκα αν θα ήμουν και σήμερα δυστυχισμένος. Αυτό απασχολούσε κάθε πρωί το κεφάλι μου. Τον τελευταίο καιρός είχα ζήσει πολύ σκληρά…» Αυτές είναι οι πρώτες αράδες της «Πείνας» που έγραψε ο -κατά τον Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ -πατέρας της μοντέρνας λογοτεχνίας Νορβηγός συγγραφέας Κνουτ Χάμσουν. Γεννημένος φτωχός στην αγροτική Νορβηγία, ο Χάμσουν ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτοδίδακτος και δεν διέθετε τόσο το κοινωνικό όσο και το πνευματικό υπόβαθρο που συνδέεται συνήθως με τους Ευρωπαίους λογοτέχνες της εποχής του. «Η Πείνα» δημοσιεύτηκε το 1890, συγκαταλέγεται στα πρώτα και κατά πολλούς καλύτερα έργα του κι έγραψε πραγματικά λογοτεχνική ιστορία. Διαβάζοντας αυτό το ισχυρό αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα μπορείς να περιμένεις τα πάντα. Τρομακτικούς Καφκικούς παραλογισμούς, αποξηραμένες υπαρξιακές ιδέες κι αυτοβιογραφικές αναζητήσεις που θυμίζουν έντονα Τσαρλς Μπουκόφσκι. «Η Πείνα» μας μιλά για την άθλια φτώχεια, την πείνα και την απελπισία ενός νεαρού συγγραφέα που πασχίζει να ανακαλύψει και να κατανοήσει τον εαυτό του και την τελειότερη καλλιτεχνική του έκφραση. Το βιβλίο δοκιμάζει έξοχα την ψυχοδυναμική της αλλοτρίωσης και της εμμονής, ζωγραφίζοντας ένα αξέχαστο πορτραίτο ενός ανθρώπου που οδηγείται από δυνάμεις πέρα από τον έλεγχό του στο χείλος της αυτοκαταστροφής. Θα συναρπάσει σίγουρα τους βιβλιολάτρεις που τους αρέσει να δοκιμάζονται μελετώντας τις ακρότητες της ανθρώπινης ψυχής. Το έργο βασίστηκε στις πολλές δυσάρεστες εμπειρίες του Χάμσουν στην πρωτεύουσα της Νορβηγίας Χριστιάνια (Όσλο). Γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο είναι η ιστορία ενός νεαρού συγγραφέα εξαιρετικής ευαισθησίας, ο οποίος, απογυμνωμένος από όλη την περιουσία του και χωρίς αξιόπιστα μέσα στήριξης, πρόκειται να χαθεί από την ακραία πείνα. Το βιβλίο περιέχει μικρή δράση με την παραδοσιακή έννοια. Με εξαίρεση την αφήγηση μερικών προσπαθειών για την εξασφάλιση της απασχόλησης και την αναφορά μιας σύντομης συνάντησης με μια κυρία της μεσαίας τάξης, το κείμενο αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από τις αναφορές της ψυχικής ζωής του αφηγητή κατά τις περιόδους της πείνας. Η εμπειρία της πείνας σίγουρα δεν ήταν ασυνήθιστη μεταξύ των καλλιτεχνών εκείνη την εποχή και οι κοινωνικές συνέπειες της πείνας φαίνονται πρωταρχικά στην νατουραλιστική λογοτεχνία των Σκανδιναβικών χωρών. Ο Χάμσουν ωστόσο περιγράφει εξαιρετικά τις παράξενες νοητικές λειτουργίες και τον τρόπο που μεταβάλλονται από την έλλειψη τροφής. Ο αναγνώστης γίνεται ένα με τις περίεργες αντιλήψεις, τις κυκλοθυμικές διαθέσεις και τις αλλόκοτες ιδέες του αφηγητή που πεινά. «..Σε λίγο θα ξημέρωνε εντελώς. Ήταν φθινόπωρο, στην εποχή εκείνη όπου όλα αρχίζουν να δροσίζουν, όλα αλλάζουν χρώμα, όλα πεθαίνουν. Οι φωνές του δρόμου με τραβούσαν έξω από το σπίτι. Αυτό το αδειανό δωμάτιο, που το πάτωμα του βούλιαζε και έτριζε όταν περπατούσα, μου φαινόταν σαν ένα μεγάλο, ξεχαρβαλωμένο φέρετρο. Η κλειδαριά του δεν έκλεινε καλά, και δεν είχε σόμπα. Συνήθιζα να βάζω τις κάλτσες μου κάτω από το πάπλωμα για να στεγνώνουνε ως το πρωί. Όταν φυσούσε πολύ και ήταν ανοιχτή η κάτω πόρτα, άκουγες παράξενα σφυρίγματα να διαπερνούν το πάτωμα, και οι εφημερίδες που σκέπαζαν τους τοίχους απ τις δυο μεριές της πόρτας σχιζόντουσαν πολλές φορές ίσαμε ένα πήχυ…» Πόσο τρομερή είναι η ζωή του νεαρού αυτού συγγραφέα και πόσο πολύ πρέπει να αγωνιστεί για να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του ενώ προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν έρημο και μοναχικό κόσμο! Σαν έφθασε τα εννέα του χρόνια ο Χάμσουν έφυγε από την οικογένεια του και πήγε να εργαστεί για το πλούσιο θείο του. Ο νεαρός Κνουτ υπέστη κακή μεταχείριση από το θείο του, που τον χτυπούσε τακτικά και τον άφηνε να λιμοκτονεί… Ο Χάμσουν αναφερόταν ακόμη και μετά από πολλά χρόνια στον βάναυσο θείο του και τον θεωρούσε ως κύριο υπεύθυνο για τις χρόνιες, νευρικές ασθένειες που τον βασάνιζαν. Το 1882 ο Χάμσουν μετακόμισε στις Ηνωμένες Πολιτείες ζώντας κι εκεί μία σκληρά εργασιακή ζωή χωρίς ιδιαίτερη λογοτεχνική επιτυχία. Επέστρεψε στη Νορβηγία το 1888. Πιστεύεται πως οι σκληρές εμπειρίες που αποκόμισε στην Αμερική τον επηρέασαν βαθιά κι έτσι διαμορφώθηκαν οι μετέπειτα αντιδραστικές, πολιτικές του απόψεις. Λογοτεχνικά επηρεάστηκε έντονα από τα έργα των Γιάκομπσεν, Στρίνμπεργκ, Νίτσε και Ντοστογέφσκυ. Ο Ντοστογέφσκυ τον έκανε να απορρίψει τον νατουραλισμό. Άλλα γνωστά έργα του είναι τα : «Μυστήρια» (1892), «Ο Παν» (1894), «Βικτωρία»(1898), «Κάτω από τα φθινοπωρινά άστρα» (1906), «Ένας αλήτης παίζει με σουρντίνα» (1909), «Παιδιά της εποχής τους» (1913) «Το χωριό Σέγκελφος» (1915) και η «Ευλογία της γης» (1917). Η διεθνής αναγνώριση ήρθε αφού έλαβε το βραβείο Νόμπελ το 1920. Ο Κνουτ Χάμσουν αποφεύγεται σήμερα από μεγάλη μερίδα του λογοτεχνικού κατεστημένου λόγω των ακροδεξιών του πολιτικών απόψεων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι απορίας άξιο πως ένας τόσο λαμπρός και ταλαντούχος λογοτέχνης υποστήριξε ανοικτά τον Αδόλφο Χίτλερ και την τότε δωσίλογη Νορβηγική κυβέρνηση κι οδηγήθηκε στη πτώση του ως δημόσια εικόνα. Προσωπικά υποστηρίζω πως πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τις πολιτικές του απόψεις, οι οποίες ευτυχώς δεν αναιρούν την αξία του Χάμσουν ως λογοτέχνη. Πολλοί σημαντικοί συγγραφείς όπως οι Τόμας Μαν, Φραντς Κάφκα, Μαξίμ Γκόργκι, Στέφαν Τσβάιχ, Χένρι Μίλλερ, Χέρμαν Έσσε και Έρνεστ Χέμινγουέι επηρεάστηκαν θετικά από την πρωτοποριακή, ψυχολογική λογοτεχνία του Χάμσουν και τις αυτοσυνειδησιακές τεχνικές της. «Ήταν εννιά η ώρα. Ο αέρας ήταν γεμάτος από φωνές, από θορύβους που έκαναν τα αμάξια κι όταν αυτά ήταν μια φοβερή πρωινή συμφωνία όπου ανακατεύονταν τα βήματα των πεζών, και τα χτυπήματα που έκαναν τα καμτσίκια των αμαξάδων. Όλη αυτή η κίνηση με ζωογόνησε κάπως. Βέβαια, δεν βγήκα εκείνο το πρωί για να πάρω τον αέρα μου. Τι τον χρειαζόταν τον αέρα τα πνευμόνια μου; Ήμουν δυνατός σαν τον Ηρακλή και μπορούσα να σταματήσω ολόκληρο αμάξι με τον ώμο μου…Να είχα τίποτε να φάω μια τέτοια ωραία μέρα!..». Το βιβλίο στην Ελληνική γλώσσα έχει κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις : Δωρικός, Δαμιανός, Ζήτρος και Μεταίχμιο.

Ο ανώνυμος ήρωας του Χάμσουν περιφέρεται στους δρόμους της Χριστιανίας (σημερινό Όσλο) το 1890 και φαινομενικά ζει σε μία μονότονη ρουτίνα, που καθόλου μονότονη δεν είναι εν τέλει. Αυτό που κάνει τον συγκεκριμένο ήρωα αξιοπρόσεκτο- και κατ΄επέκταση το βιβλίο εξαιρετικό- είναι ότι ο ήρωας υποφέρει από επιλογή. Ενώ λύσεις υπάρχουν έτσι ώστε ο ήρωας να επιβιώσει με αξιοπρέπεια στην πόλη και την κοινωνία του, ο ίδιος αναζητά ό,τι είναι δυσκολότερο γι' αυτόν. Χαρακτηριστικά, ο μεγάλος Auster γράφει: " Ωθούμενος από μία εμμονική, αυτοκτονική περηφάνια, οι πράξεις του νεαρού διαρκώς προδίδουν μία περιφρόνηση προς το ίδιο του το συμφέρον... φλερτάρει τον πόνο και την αναποδιά όπως ακριβώς κάποιοι άλλοι αναζητούν την ευχαρίστηση. Πεινάει, όχι επειδή είναι αναγκασμένος, αλλά από μία ενδόμυχη παρόρμηση, σα να θέλει να κάνει απεργία πείνας εις βάρος του εαυτού του". Το βιβλίο, χαρακτηριστικό έργο του ρεύματος του υπαρξισμού, βυθίζει τον αναγνώστη στην παράνοια ενός ήρωα που όποιος τον διαβάσει θα τον θυμάται για καιρό.

Το βιβλίο παρουσιάζει συναισθήματα που δεν έχει ζήσει κανείς μας και είναι άκρως τρομακτικά τα μονοπάτια στα οποία μπορεί να κινηθεί ο ανθρώπινος νους σε ακραίες συνθήκες!

Κοίτα τώρα τι παθαίνεις με αυτό το βιβλίο. Ο Hamsun έχει φτιάξει έναν ήρωα που σε παίρνει από το χέρι να σε περπατήσει στη παράνοια, τη ψευδαίσθηση, στα εξαιρετικά λεπτά όρια μεταξύ αξιοπρέπειας και ξεροκεφαλιάς, μεταξύ ναρκισσισμού και παραληρήματος, στην απελπισία, στην ευφυία μέσα από την απελπισία του, στις ήττες που παραδέχεται και σε αυτές που δε παραδέχεται. Το πιο πιθανό δε, είναι ότι ο ήρωάς μας μάλλον εσκεμμένα δεν έχει καν όνομα. Γραμμένο όλο σε πρώτο πρόσωπο, χωρίς μυθιστορηματική δυναμική (έτσι κι αλλιώς δεν γράφτηκε με αυτή τη προοπτική) ζωντανεύει με αυτόν τον τρόπο λίγο παραπάνω τις εικόνες που σου δημιουργεί καταφέρνοντας περίφημα να σε διαπερνά με σχεδόν κάθε λέξη. Ως πρώτη μου επαφή με τον Hamsun και με την ισχυρή και ιδιαίτερη γραφή του, συνειδητοποιώ ότι είχα μία και μόνο επιλογή: να αποσβολωθώ.