Ανθολογία επιστημονικής φαντασίας 1966-1975 (Τόμος 4ος)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ

Οι σειρές ανθολογιών επιστημονικής φαντασίας των εκδόσεων Εξάντας από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 ήταν ένα μεγαλόπνοο, μεθοδικό και μοναδικό εγχείρημα που αποτελεί ορόσημο για το είδος στη χώρα μας και εξακολουθεί να δικαιώνει το χαρακτηρισμό τόσα χρόνια αργότερα, έχοντας γίνει μύθος πια.
Στη σημερινή εποχή, ίσως κορεσμένη από το θαυμαστό που έχει καταλάβει τόσο την καθημερινότητα όσο και την τέχνη στον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και τα κόμικς, έχουμε απομακρυνθεί πολύ από τα χρόνια που το φανταστικό δεν ήταν σχεδόν κοινοτυπία. Τα χρόνια εκείνα όχι μόνο η επιστημονική φαντασία δεν ήταν οικεία στις πανταχού οθόνες αλλά ακόμα και η λογοτεχνία του είδους μόλις άρχιζε να κάνει τα βήματά της στο αναγνωστικό κοινό (χωρίς ιδιαίτερη εμπορική ή θεωρητική καταξίωση). Μόνο μια χούφτα τίτλοι είχαν μεταφραστεί: υπήρχαν η ανθολογία του Γαλαξία του 1961 (σε επιλογή και μετάφραση Ροζίτας Σώκου), η σειρά μυθιστορημάτων (Ζελάζνι, Λάινστερ) των εκδόσεων Έψιλον από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, και αργότερα άρχισαν να εκδίδουν ο Μπουκουμάνης και ο Κάκτος.
Αυτό το εκδοτικό κενό κάλυψαν οι εκδόσεις Εξάντας και ο Βασίλης Καλλιπολίτης, η ψυχή των ανθολογιών και εμβληματική μορφή του χώρου. Φαν και ειδήμων, άνθρωπος με προσωπική σεμνότητα, επεξεργασμένες γνώσεις και ήθος, είχε την ιδέα για τις ανθολογίες που θα γνώριζαν το είδος στο ελληνικό κοινό – ουσιαστικά θα το δημιουργούσαν.
Η όλη σειρά επιστημονικής φαντασίας του Εξάντα ήταν ένα μοναδικό επίτευγμα, αξεπέραστο τόσο σε όγκο όσο και σε περιεχόμενο. Το θάρρος αυτής της έκδοσης εκπλήσσει ακόμα και σήμερα: πάνω από 4000 σελίδες, με τέσσερις χρονολογικές ανθολογίες και έξι θεματικές (συν εννέα μυθιστορήματα) με 150 συνολικά διηγήματα από σχεδόν ισάριθμους συγγραφείς (ορισμένοι εκπροσωπήθηκαν και δεύτερη ή τρίτη φορά ή με ψευδώνυμο). Η επιλογή των διηγημάτων αποτύπωνε με ζηλευτό κριτήριο την τεράστια γκάμα αυτού του λογοτεχνικού είδους. Μέσα από διάσημα και άσημα ονόματα, καταγραφόταν η εξέλιξη του είδους, οι θεματικές και οι προβληματικές του. Παρουσιαζόταν οι μεταμορφώσεις του, οι τεχνοτροπίες και οι τάσεις του από την αρχική αισιοδοξία και τεχνοφιλία μέχρι τους κοινωνικούς προβληματισμούς, τις εσωτερικές ανατροπές, την αποκαθήλωση παλαιότερων συγγραφέων και την ανανέωση στη μορφή και στο περιεχόμενο. Από τη space opera μέχρι το inner space και τους πρόδρομους του κυβερνοπάνκ.
Κι όχι μόνο αυτό: παραλλήλως οι ανθολογίες συμπεριελάμβαναν προλόγους και επιλόγους και βιογραφικά σημειώματα, κείμενα εντυπωσιακής πληρότητας και σφαιρικότητας. Η επιστημονική φαντασία αποτελεί genre με ιστορία και συμβάσεις και ένα εσωτερικό διάλογο. Η απόλαυση ενός διηγήματος δεν προϋποθέτει φυσικά εγκυκλοπαιδική κατάρτιση από τoν αναγνώστη, αλλά η πρόσληψή του εντείνεται από τη γνώση αυτών των συμβάσεων και του διαλόγου. Αυτή τη γνώση προσέφεραν τα συνοδευτικά κείμενα, χωρίς διδακτισμό. Ο Δημήτρης Αρβανίτης, μεταφραστής και εκδότης, επισημαίνει για τη δουλειά του Καλλιπολίτη: «[…] έθεσε κι ένα πρότυπο εργασίας […] η σοβαρότητα και η διεξοδικότητα της εργασίας του είναι ένα παράδειγμα που προσπαθήσαμε να ακολουθήσουμε όσοι ασχοληθήκαμε με τον χώρο, ένα παράδειγμα που παραμένει αξεπέραστο».
Οι εκδόσεις Εξάντας και ο Βασίλης Καλλιπολίτης, με τη συμβολή του Τζούλιο Κοφίνο και τη μεταφραστική συνεργασία της Τζένης Μαστοράκη και πολλών άλλων, δημιούργησαν ένα έργο ορόσημο για την επιστημονική φαντασία στη χώρα μας. Είναι ένα έργο που παρά τον χρόνο που μεσολάβησε διατηρεί την αξία και τη φρεσκάδα του, και η επανέκδοση της Χρονολογικής Ανθολογίας είναι ένα μεγάλο δώρο στους οπαδούς του είδους αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, προσφέροντας την απόλαυση ενός κόσμου ιδεών και φαντασίας.

Χριστόδουλος Λιθαρής