Αγαπημένη

Πέρα από την προφανή και δριμύτατη καταγγελία της δουλείας, η Αγαπημένη παρέχει, εκτός των άλλων, μια εκτενή και συγκλονιστική χαρτογράφηση του πιο βαθύ και ακατάλυτου ανθρώπινου δεσμού, εκείνου που αναπτύσσεται ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί. Η κεντρική ηρωίδα και δεσπόζουσα μορφή είναι μια τραγική μαύρη μητέρα, η Σιθ, που αντιπροσωπεύει ανάγλυφα τις πολλές και διαφορετικές όψεις της μητρότητας, άλλοτε αγαθές και φωτεινές, άλλοτε αμφιλεγόμενες και σκοτεινές. Η Σιθ έχει καταφέρει να αποδράσει και να κερδίσει την ελευθερία της καταφεύγοντας σε μια κοινότητα πρώην σκλάβων, που ζουν πια ελεύθεροι στο Οχάιο (1873). Ωστόσο, όταν τα παιδιά της απειληθούν με μια εκ νέου υποδούλωση, η Σιθ δεν θα διστάσει να φονεύσει τη μικρότερη κόρη της, που είναι βρέφος, για να τη γλιτώσει προκαταβολικά από τη μαρτυρική ζωή, που θα της επιφυλάξει η μοίρα της σκλαβιάς. Διεκδικώντας ένα απόλυτο δικαίωμα ιδιοκτησίας πάνω στο παιδί της, του αφαιρεί τη ζωή. Το φονευμένο βρέφος, για το οποίο υπάρχει μόνο μια ταφόπλακα με την επιγραφή «Αγαπημένη», χωρίς άλλο όνομα, επιστρέφει στην εστία του, αρχικά ως εκδικητικό φάντασμα και, μετά από χρόνια, ως ενσώματη ανθρώπινη παρουσία, με τη μορφή ενός μυστηριώδους κοριτσιού που ονομάζεται Αγαπημένη. Εκτός από την Αγαπημένη, υπάρχει μία ακόμη κόρη, η Ντένβερ, που θα υποδεχθεί με ανακούφιση τη νεκραναστημένη αδελφή της και θα τη λατρέψει. Τα δύο άρρενα τέκνα έχουν ήδη εγκαταλείψει τη Σιθ, ενώ ο πατέρας της οικογένειας αγνοείται, έπειτα από μια περιπετειώδη απόδραση αβέβαιης έκβασης. Η Σιθ αντιλαμβάνεται και ορίζει τον εαυτό της αποκλειστικά μέσα από τη μητρότητα. Η στάση της αυτή διαμορφώνεται προοδευτικά μέσ' από βιώματα που σφυρηλατούν την ταυτότητά της, όπως η συναισθηματική απόσταση και η εγκατάλειψη που εισπράττει από τη δική της μητέρα αλλά και η εκτεταμένη σεξουαλική εκμετάλλευση των μαύρων γυναικών του περιβάλλοντός της. Για τη Σιθ και τις ομόφυλές της, η δουλεία είναι διπλά δυσβάσταχτη εξαιτίας και του φύλου, ενώ η μητρότητα αναπόφευκτα στρεβλώνεται και χάνει το νόημά της, επειδή υπεισέρχονται βάρβαροι σεξουαλικοί καταναγκασμοί, που οδηγούν σε ανεπιθύμητα παιδιά, έναντι των οποίων οι μαύρες μητέρες τρέφουν έντονα αρνητικά ή αμφιθυμικά αισθήματα. Όμως, η Σιθ επιλέγει η ίδια τον σύζυγό της και αγαπά τα παιδιά της με όλη της την καρδιά. Γι' αυτό και η τραυματική ανάμνηση της βρεφοκτονίας είναι επίμονα βασανιστική και δεν απωθείται ποτέ αλλά είναι διαρκώς παρούσα στοιχειώνοντας μαζί με τη Σιθ και ολόκληρη τη μαύρη κοινότητα. Μετά τη βρεφοκτονία, οι δυο γιοι της Σιθ εγκαταλείπουν το σπίτι. Στα μάτια τους, η μητέρα φαντάζει πλέον απειλητική και τρομακτική. Δεν είναι η δύναμη που εγγυάται την ασφάλεια και την προστασία, δεν είναι πια εκείνη που ηρεμεί και κατευνάζει αλλά γίνεται μια μόνιμη πηγή ανησυχίας και άγχους. Για τα άρρενα τέκνα της, η Σιθ είναι τώρα μια αναξιόπιστη και επικίνδυνη μητέρα, που δεν εμπνέει εμμπιστοσύνη αλλά καχυποψία και φόβο. Όταν εμφανίζεται η Αγαπημένη, έχει τη νεαρή ηλικία που θα είχε εάν ζούσε και μεγάλωνε κανονικά. Ωστόσο, τα φερσίματά της γίνονται κατά καιρούς εντελώς παιδιάστικα, σα να διεκδικεί να ζήσει από την αρχή τη βρεφική και παιδική ηλικία που στερήθηκε. Η Σιθ και η Ντένβερ προσχωρούν χωρίς κανένα ενδοιασμό στην επικράτεια της Αγαπημένης. Η Σιθ συναπαρτίζει εφεξής με τις δυο κόρες της μια αχώριστη και κραταιά τριάδα, απρόσβλητη από κάθε εξωγενές στοιχείο. Οι τρεις τους συζούν αρμονικά, σε συνθήκες άφατης μακαριότητας που τίποτα δεν μπορεί να κλονίσει. Δοκιμάζουν πρωτόγνωρα συναισθήματα πληρότητας κι ευδαιμονίας και είναι διατεθειμένες να εξοστρακίσουν μακριά απ' τον μικρόκοσμό τους κάθε ξένο σώμα ικανό να διαταράξει την ευτυχία τους. Οδηγούνται έτσι σε ένα είδος ψυχικής συγχώνευσης καθώς η μία απορροφάται από την άλλη και οι επιμέρους ατομικότητες σχεδόν εξαλείφονται στον βωμό μιας ενιαίας, αδιαίρετης οντότητας. Μητέρα και κόρες μοιάζουν να παλινδρομούν σε μια πολύ πρώιμη ψυχοσυναισθηματική κατάσταση, στην οποία τα όρια στη σχέση μητέρας-παιδιού είναι ακόμα ασαφή και αδιευκρίνιστα καθώς το παιδί τείνει να εκλαμβάνει τον εαυτό του ως προέκταση της μητέρας χωρίς αυτοτελή ύπαρξη. Για ένα μεγάλο διάστημα, η Σιθ, η Ντένβερ και η Αγαπημένη μετέχουν θαυμαστά σε μια τέτοιου τύπου μυσταγωγική ολότητα, σ' ένα περίκλειστο σύστημα, που αποβάλλει με συνοπτικές διαδικασίες κάθε επίδοξο εισβολέα, προκειμένου να διατηρηθεί αλώβητο και αύταρκες. Με τη νεκρανάσταση και την επάνοδό της, η Αγαπημένη γίνεται η ζωντανή γέφυρα που συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Ενσαρκώνει και συνοψίζει όχι μόνο μια προσωπική οδυνηρή ιστορία αλλά τον μαρτυρικό βίο μιας ολόκληρης φυλής. Η «αναγέννησή» της δίνει την ευκαιρία για μια συνολική εκ νέου επεξεργασία της μνήμης. Με την επιστροφή της, το τραύμα αρχίζει να επουλώνεται και η Σιθ δε διστάζει να αναπλάσει από την αρχή την οικογενειακή της ιστορία, που άλλοτε αποσιωπούσε επίμονα. Η μαύρη κοινότητα αρχίζει κι αυτή να επαναπροσδιορίζει τον εαυτό και τη λειτουργία της διηγούμενη και αναδιηγούμενη, υπό νέο φως, οδυνηρές ιστορίες σκλαβιάς που όμως απελευθερώνουν οδηγώντας σε μια νέα μορφή αυτογνωσίας. Ο πόνος μοιράζεται και μετατρέπεται σε αφήγηση που λυτρώνει. Η γλωσσική αποτύπωση της μαύρης εμπειρίας και του σπαραγμού, που αυτή περιέχει, γίνεται μέσ' από ένα βαθιά ποιητικό ιδίωμα ασύλληπτης εκφραστικής δύναμης. Υπάρχει ρυθμός και ενέργεια, υπάρχει ένας ζωντανός παλμός που διατρέχει ολόκληρο το κείμενο και το απογειώνει. Υπάρχουν μουσικές ποιότητες σ' αυτή τη γραφή αντλημένες από τη μαύρη παράδοση των μπλουζ και των γκόσπελ. Ο πόνος της απώλειας, της ματαίωσης και της διάψευσης γίνεται τραγούδι που αναβλύζει κατευθείαν από την ψυχή, με τους ειδικούς όρους που επιβάλλει η βασανισμένη ψυχή του κατατρεγμένου, εντελώς αδιαμεσολάβητα και πηγαία. Ο γραμμικός χρόνος καταργείται και σπάει σε κομμάτια, ενώ από τις αλλεπάλληλες ρωγμές εισβάλλει το παρελθόν για να ανακατευτεί αξεδιάλυτα με το παρόν της αφήγησης. Τα χρονικά πισωγυρίσματα γίνονται με συνεχόμενα φλάσμπακ, που αναδύονται με κάθε ευκαιρία επιβάλλοντας την παρουσία τους και φωτίζοντας αλλιώς πρόσωπα και πράγματα. Η ατμόσφαιρα είναι εξόχως υποβλητική, καθώς η ιστορία εκτυλίσσεται μέσα σ' ένα κλίμα μαγικού ρεαλισμού, με έντονη την παρουσία του υπερφυσικού στοιχείου. Ωστόσο, η Αγαπημένη πολύ απέχει από το να είναι μια τυπική ιστορία φαντασμάτων. Δεν υπάρχει γοτθικός τρόμος και ημίφως, το φάντασμα γίνεται η ενσάρκωση μιας ιστορικής αλήθειας και η αφήγηση καταυγάζεται από φως.

Η αγαπημένη είναι η κόρη που επιστρέφει στην μητέρα της, στην οικογένεια της αλλά με ποιο σκοπό; Δύσκολο βιβλίο και δύσκολη η συγγραφέας. Προσωπικά, αν και αναγνωρίζω πόσο σημαντική συγγραφέας είναι, δεν μπορώ να την κατανοήσω πλήρως. Η Μόρρισον γράφει με απόσταση και ψυχραιμία τις άθλιες συνθήκες επιβίωσης των μαύρων, χωρίς να προσπαθεί να προκαλέσει τον οίκτο μας. Υπάρχουν κομμάτια στο βιβλίο που είναι συγκλονιστικά, λειτουργούν σαν μια βιωματική εμπειρία, στην οποία συμμετέχει και ο αναγνώστης. Ίσως η μετάφραση αδικεί λίγο το βιβλίο.

Μια ιστορία που καθηλώνει τον αναγνώστη οπου η φρικη και η ομορφιά συνυπάρχουν..Βραβευμένο με Pulitzer για την τόλμη με την οποία θίγει τα ζητήματα δουλείας.

Η Toni Morisson περιγράφει πολύ παραστατικά τα περιστατικά βίας και δουλείας της μαύρης φυλής από τα "αφεντικά" της με τρόπο που καθηλώνει και σοκάρει.

Το κορυφαίο βιβλιο της συγγραφέως.Αξιζει να διαβαστεί από όλους.Προκαλει έντονα αισθήματα.