Γιατί κρατάει τον «τρελό»;

Όλοι μας ζούμε και συμπεριφερόμαστε με «στέρεες παρατάξεις», με προκαταλήψεις, με έτοιμες απαντήσεις. Αποφασίζουμε ενστικτωδώς, κρίνουμε απόψεις και πρόσωπα με μια ματιά, στη στιγμή. Οι εμπειρίες, είτε θετικές είτε αρνητικές, προσανατολίζουν τη συμπεριφορά μας με τρόπο τέτοιο ώστε να αυξάνεται η πιθανότητα επιβίωσης και ευεξίας. Αυτή όμως η πιθανότητα εξαρτάται παράλληλα και από την προσωπικότητα του υποκειμένου. Η λεγόμενη «ανοικτή» προσωπικότητα αναζητά νέες εμπειρίες και τις ενσωματώνει εμπλουτίζοντας τις προηγούμενες. Αντίθετα, η «κλειστή» προσωπικότητα, ο χαρακτηριζόμενος από τη σχετική βιβλιογραφία ως «νευρωτικός» τύπος, επιμένει στα καθιερωμένα, αντιστέκεται, φοβάται το καινούργιο και επιζητά τη σιγουριά των καθιερωμένων. Οι διαφορετικοί τύποι προσωπικότητας φαίνεται να αντιστοιχούν, τουλάχιστον εν μέρει, σε ενεργοποιήσεις διαφορετικών εγκεφαλικών συστημάτων, π.χ. ο «ανοικτός» τύπος συνδέεται με αυξημένη δραστηριότητα των ντοπαμινεργικών συστημάτων με κρίσιμη συμμετοχή του προμετωπιαίου φλοιού αλλά και του βρεγματικού λοβού. Μπορεί οι παγιωένες, σταθερές και «στέρεες αντιλήψεις» να επιτρέπουν την άμεση και χωρίς πολλή σκέψη απόφαση, αλλά αυτή η αμεσότητα μπορεί να οδηγήσει σε κάθετες και δογματικές προσεγγίσεις των προβλημάτων. Ιδιαίτερα στα ιδεολογικο-πολιτικά προβλήματα, τα οποία απασχολούν διαχρονικά τον Μανώλη Αναγνωστάκη, η δογματική και εντέλει μη δημιουργική/αποτελεσματική προσέγγιση είναι ένα πάγιο χαρακτηριστικό της ελαττωματικής ανάλυσης των πολιτικο-κοινωνικών ζητημάτων που είχε να αντιμετωπίσει η Κομμουνιστική Αριστερά. Απέναντι σε αυτή τη δυσοίωνη πραγματικότητα, η κριτική διάθεση, ένα χαρακτηριστικό της «ανοικτής» προσωπικότητας, μπορεί να αποτελέσει το σωτήριο αντίβαρο. Είναι ο «τρελός», που εισδύει λοξά και διασπά τις στέρεες αντιλήψεις. Μετά από διαδοχικές ματαιώσεις και ήττες, ο ποιητής καταφεύγει στο έσχατο μέσο που του απομένει, την κριτική, τη σωτήρια και δημιουργική παρέμβαση του προμετωπιαίου φλοιού. Θέλει να διατηρήσει την ελπίδα, αλλά συγχρόνως διαπιστώνει πως και οι νέες ιδέες παλιώνουν και ο κύκλος της κριτικής μοιάζει να είναι ανοικτός και αέναος. Δεν έχει τέλος αυτό το παιχνίδι. (Από τον εκδότη)