Το ποδόσφαιρο στη σκιά και στο φως

Όπως όλοι οι Ουρουγουανοί, ήθελα κι εγώ να γίνω ποδοσφαιριστής. Έπαιζα καταπληκτικά, ήμουνα τέλειος, αλλά τη νύχτα, στον ύπνο μου. Τα πρωινά ήμουνα ξυλοκόπος, χειρότερος δεν έχει περάσει από τις αλάνες της χώρας μου. ... Πέρασαν πολλά χρόνια ώσπου να αποδεχτώ τελικά τον εαυτό μου: δεν είμαι παρά ένας ζητιάνος που περιφέρεται ανά τον κόσμο, παρακαλώντας για λίγο καλό ποδόσφαιρο στα γήπεδα. — Ένα καλό παιχνίδι, για το Θεό.
Και όταν η ευχή πραγματοποιείται, πανευτυχής για το θαύμα, λίγο με νοιάζει ποια ομάδα ή ποια χώρα παίζει.
ΕΔΟΥΑΡΔΟ ΓΚΑΛΕΑΝΟ

Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Εδουάρδο Γκαλεάνο, οι εκδόσεις Πάπυρος τιμούν τη μνήμη του μεγάλου Ουρουγουανού συγγραφέα παρουσιάζοντας, σε μετάφραση της Ισμήνης Κανσή, ένα από τα καλύτερα έργα του, Το ποδόσφαιρο στη σκιά και στο φως. Πρόκειται για το λυρικότερο ίσως βιβλίο που έχει γραφεί για ένα άθλημα: εδώ ο Γκαλεάνο αξιοποιεί το λογοτεχνικό του χάρισμα όχι για να μιλήσει για επαναστάτες και δικτάτορες, για τον ιμπεριαλισμό και την καταπίεση, μα για να μιλήσει, ως γνήσιος Λατινοαμερικάνος, για το πάθος του, για το ποδόσφαιρο. Γράφει ουσιαστικά την ιστορία της κουλτούρας του ποδοσφαίρου, τις λαμπρές του στιγμές, μα και τις σκιές του, όχι όμως από τη σκοπιά του διανοούμενου που αποστασιοποιείται από ένα μαζικό φαινόμενο και το ακυρώνει με τον λόγο του, μα από τη σκοπιά του του ανθρώπου που μιλάει γι’ αυτό που αγαπάει.
Ο Γκαλεάνο γράφει τη Βίβλο του ποδοσφαίρου. Πιάνει το νήμα από την αρχή, από τις ιστορικές απαρχές, μας μιλάει για τους κύριους πρωταγωνιστές του, για το γήπεδο, τους παίκτες και τους οπαδούς, για τις διοικήσεις, τις εφημερίδες και την τηλεόραση, για την εξέλιξη και την εξάπλωση του παιχνιδιού, τους κανόνες του, τις ιδιαιτερότητές του, τη χειραγώγησή του από τα οικονομικά συμφέροντα, τον εκφυλισμό του ενίοτε από τη σκοπιμότητα, το πέρασμά του από την εποχή της αθωότητας στη βιομηχανία του θεάματος. Σχεδιάζει όλο το πολυσύνθετο σύμπαν ενός αθλήματος-παιχνιδιού που η μαζικότητά του μόνο με το φαινόμενο της θρησκείας μπορεί να συγκριθεί. Μιλάει για τους παίκτες-μύθους, τον Γκαρίντσα, τον Πελέ, τον Πούσκας, τον Μαραντόνα, τον Εουσέμπιο, τον Κρόιφ ή τον Πλατινί, ώς και τον Ρονάλντο και τον Μέσι, περιγράφει γκολ και φάσεις που έμειναν στην ιστορία με μια παραστατικότητα που σε κάνει να νιώθεις ότι συμμετέχεις κι εσύ στο παιχνίδι, κάνει ντρίπλες ρίχνοντας ενίοτε την μπάλα στην πολιτική, ρίχνει ματιές στην ψυχολογία του ανθρώπινου μωσαϊκού του ποδοσφαιρικού σύμπαντος. Κι αυτή την ποδοσφαιρική Βίβλο τη χτίζει ψηφίδα ψηφίδα, ιστορία ιστορία, με ενδιάμεσους σταθμούς τις διοργανώσεις των Παγκοσμίων Κυπέλλων, με τελευταίο το Παγκόσμιο Κύπελλο της Βραζιλίας, το 2014.

Το ποδόσφαιρο στη σκιά και στο φως πρωτοκυκλοφόρησε το 1995. Μα κάθε φορά που το βιβλίο επανεκδιδόταν, ο Γκαλεάνο «έπαιζε παράταση»: συμπλήρωνε το κείμενο, προσθέτοντας ορισμένες νέες βινιέτες για όσα νεότερα συνέβαιναν στον κόσμο του ποδοσφαίρου, τα οποία εξάλλου παρακολουθούσε ανελλιπώς. Η παρούσα ελληνική έκδοση αποτελεί και την οριστική έκδοση αυτού του μοναδικού έργου: είναι σίγουρο πως, όταν ο αναγνώστης κλείσει και την τελευταία του σελίδα, θα βλέπει στο εξής το ποδόσφαιρο με άλλα μάτια. Καλό παιχνίδι, λοιπόν.